عنصر رضایت در اذن و اجازه
رضا یا رضایت: رضا یا رضایت در لغت به معنای موافقت و اختیار است. در اصطلاح حقوقی، این مفهوم در معانی مختلفی به کار می‌رود:
- معنای اول: میل قلب به سوی یک عمل حقوقی که در گذشته انجام گرفته، اکنون انجام می‌شود یا در آینده واقع خواهد شد. این معنا در ماده ۱۹۰ قانون مدنی به کار رفته است. در این معنا، رضا با قصد انشا که تنها به زمان حال تعلق می‌یابد، تفاوت اساسی دارد.
- معنای دوم: گاهی رضایت به معنای قصد انشا به کار می‌رود. این اصطلاح از حقوق فرانسه گرفته شده و برخلاف اصطلاح نخست، منشأ فقهی ندارد. ماده ۱۹۹ قانون مدنی که با استفاده از حقوق مدنی فرانسه تدوین شده، رضا را در همین معنا به کار برده است. طبق ماده ۱۹۹ قانون مدنی، رضای حاصل در نتیجه اشتباه یا اکراه موجب نفوذ معامله نیست. این ماده تحقق رضا را با فرض اکراه ممکن دانسته است، در حالی که اگر مقصود از رضا معنای اول باشد، چنین امری باطل است؛ زیرا رضا در معنای اول مقابل اکراه است و با اکراه جمع نمی‌شود.
ماده ۱۹۰ قانون مدنی: برای صحت هر معامله، شرایط زیر اساسی است:
- قصد طرفین و رضای آن‌ها
- اهلیت طرفین
- موضوع معین که مورد معامله باشد
- مشروعیت جهت معامله
ماده ۱۹۹ قانون مدنی: رضای حاصل در نتیجه اشتباه یا اکراه موجب نفوذ معامله نیست.
ماده ۱۰۷۰ قانون مدنی: رضای زوجین شرط نفوذ عقد است و هرگاه مکره بعد از زوال اکراه، عقد را اجازه کند، نافذ است؛ مگر این که اکراه به درجه‌ای باشد که عاقد فاقد قصد باشد.
تفاوت اذن با رضا: اذن و رضا (به معنای اخیر) دو مفهوم متفاوت هستند و کمتر اشتباهی بین آن‌ها صورت می‌گیرد. اذن به معنای اجازه قبل از انجام عمل حقوقی است، در حالی که رضا به معنای رضایت پس از انجام عمل حقوقی است.
جمع‌بندی: عنصر رضایت در اذن و اجازه می‌تواند به صورت صریح یا ضمنی اعلام شود. در حقوق مدنی ایران، رضا به معنای میل قلبی به یک عمل حقوقی و همچنین به معنای قصد انشا به کار می‌رود. این مفاهیم در مواد مختلف قانون مدنی مورد بررسی قرار گرفته‌اند و هر یک شرایط و اثرات خاص خود را دارند.
تفاوت هاي اذن و اجازه
الف – رضایت قلبی و قصد انشاء:
- اذن: تنها رضایت قلبی یا تمایل درونی لازم است و نیازی به ابراز یا نشان دادن این رضایت نیست.
- اجازه: علاوه بر رضایت قلبی، قصد انشاء (یعنی نشان دادن رضایت به شکلی) نیز لازم است.
ب – امکان رجوع:
- اذن: رجوع از اذن ممکن است مگر این که به عقد لازمی غیرقابل رجوع تبدیل شود. (به استثناء اذن دفن اموات که به دلیل حکم شرعی غیرقابل رجوع است)
- اجازه: رجوع از اجازه ممکن نیست. به محض اینکه اجازه داده شود، نمی‌توان از آن بازگشت.
پ – توارث:
- اذن: اذن غیرقابل توارث است و با فوت یا حجر اذن‌دهنده از بین می‌رود.
- اجازه: اجازه با فوت یا حجر از بین نمی‌رود و به وراث منتقل می‌شود.
ت – ایجاد حق و تعهد:
- اذن: اذن حق نیست و ایجاد حق و تعهد نمی‌کند، بنابراین قابل نقل و انتقال نیست.
- اجازه: اجازه به نوعی ایجاد حق می‌کند و قابل انتقال به غیر است.
این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که اذن و اجازه از لحاظ حقوقی دارای ماهیت و آثار مختلفی هستند و هر یک در شرایط خاص خود مورد استفاده قرار می‌گیرند.
