مراحل رسیدگی به شکایت کیفری در دادسرا و دادگاه
۱٫ مرحله طرح شکایت و شروع تحقیقات
- طرح شکایت: فرایند قضائی با ارائه شکایت کیفری توسط شاکی آغاز میشود. شاکی باید شکوائیهای را تنظیم کرده و اطلاعات جرم، متهم (مشتکیعنه) و مدارک و مستندات مرتبط را به دادسرا ارائه دهد. این شکایت میتواند به صورت کتبی و از طریق سامانه ثنا باشد.
- بررسی اولیه: پس از ثبت شکایت، دادستان یا دادیار مسئول بررسی صحت و سقم ادعاها و تعیین صلاحیت مرجع رسیدگی است. تحقیقات اولیه ممکن است توسط ضابطین قضائی (مانند پلیس) انجام شود.
- تحقیقات مقدماتی: در صورتی که شکایت تأیید شود، پرونده به شعبهای از دادسرا ارجاع میشود. قاضی تحقیق مسئول جمعآوری شواهد و بررسی جزئیات پرونده است، شامل بازجویی از متهم، شهود و بررسی مدارک. همچنین قاضی ممکن است دستور احضار متهم، بازداشت موقت یا آزادسازی با قرار وثیقه را صادر کند.
- صدور قرار: پس از تکمیل تحقیقات، قاضی تحقیق تصمیم میگیرد که آیا دلایل کافی برای ارجاع پرونده به دادگاه وجود دارد یا نه. اگر دلایل کافی باشد، قرار جلب به دادرسی صادر میشود و پرونده به دادگاه ارسال میشود. در غیر این صورت، قرار منع یا موقوفی تعقیب صادر میشود.
۲٫ مرحله رسیدگی ابتدائی در دادگاه بدوی
- ارجاع پرونده به دادگاه: پس از صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری صالح (دادگاه بدوی) ارسال میشود. این دادگاه مسئول رسیدگی به موضوعات مطرحشده در پرونده است.
- برگزاری جلسات دادگاه: دادگاه جلسات دادرسی را برگزار میکند که در آن شاکی، متهم و سایر طرفها حضور دارند. دادگاه شواهد و مدارک را بررسی کرده و اظهارات طرفین را میشنود. ممکن است از شهود و کارشناسان نیز برای توضیح بیشتر استفاده کند.
- صدور حکم: پس از بررسی کامل پرونده، دادگاه بدوی حکم نهایی خود را صادر میکند. حکم میتواند شامل مجازات، برائت، یا صدور قرارهای لازم باشد. حکم به طرفین ابلاغ میشود و آنها میتوانند به آن اعتراض کنند.
۳٫ مرحله رسیدگی تجدید نظر در دادگاه تجدید نظر
- درخواست تجدید نظر: اگر یکی از طرفین از حکم دادگاه بدوی ناراضی باشد، میتواند در مهلت قانونی (معمولاً ۲۰ روز برای ساکنین ایران و ۲ ماه برای ساکنین خارج از کشور) درخواست تجدید نظر کند.
- بررسی درخواست تجدید نظر: دادگاه تجدید نظر به این درخواست رسیدگی کرده و بررسی میکند که آیا دلایل کافی برای تغییر یا تأیید حکم وجود دارد یا خیر. دادگاه میتواند جلسات جدیدی برگزار کرده یا بر اساس مستندات و شواهد موجود تصمیمگیری کند.
- صدور حکم تجدید نظر: پس از بررسیهای لازم، دادگاه تجدید نظر حکم نهایی خود را صادر میکند. این حکم میتواند حکم دادگاه بدوی را تأیید، اصلاح یا نقض کند. حکم دادگاه تجدید نظر نهایی است و معمولاً قابل اجرا میباشد، مگر اینکه پرونده به دیوان عالی کشور ارجاع شود. دیوان عالی میتواند حکم را تأیید، نقض یا پرونده را برای رسیدگی مجدد به دادگاههای پایینتر ارجاع دهد.
تنظیم شکوائیه و اقامه دعوی کیفری
- اهلیت شاکی:
- شاکی باید به سن قانونی (معمولاً ۱۸ سال) رسیده باشد. در صورتی که شاکی به این سن نرسیده باشد، ولی یا قیم او میتواند شکایت را پیگیری کند و اقدام قانونی را انجام دهد.
- لزوم شکایت شاکی:
- برخی جرایم مانند افتراء، توهین و فحاشی تنها با شکایت شاکی قابل پیگیری هستند. در این موارد، بدون شکایت از طرف شاکی، تعقیب قانونی آغاز نمیشود و تحقیقات بلافاصله پس از ثبت شکایت شروع خواهد شد.
- گزارش ضابطین دادگستری:
- در جرایم عمومی، تعقیب مجرمان با اعلام و گزارش ضابطین دادگستری مانند نیروی انتظامی، بسیج یا سپاه انجام میشود. این ضابطین وظیفه دارند در صورت مشاهده جرایم یا دریافت گزارش، اقدامات لازم را انجام دهند و پرونده را به دادسرا ارسال کنند.
- اقرار متهم:
- اگر متهم به جرمی غیر از آنچه که در حال بررسی است، اقرار کند، دادسرا موظف به انجام تحقیقات و تصمیمگیری در مورد آن اقرار است. این موضوع معتبر است حتی اگر شاکی در پرونده وجود نداشته باشد.
- جرایم مشهود:
- جرایمی که در حین ارتکاب توسط ضابطان یا دادستان مشاهده میشوند، به عنوان جرایم مشهود شناخته میشوند. برای نمونه، سرقت یا درگیریهای فیزیکی که به وضوح مشاهده میشود، به سرعت مورد رسیدگی و پیگیری قانونی قرار میگیرند.
این مراحل و شرایط برای تنظیم شکوائیه و اقامه دعوی کیفری، چارچوب اولیه پیگیری حقوقی در زمینه جرایم مختلف را تشکیل میدهند.
