اهلیت تمتع و استیفاء
قبل از اینکه به اهلیت تمتع و استیفا بپردازیم می‌خواهیم در خصوص خود اهلیت صحبت کنیم اهلیت یعنی همان شایستگی و دارا
بودن همانطور که می‌دانید هر فردی در جامعه دارای حقوقی است اهلیت به طور کلی به دو دسته تقسیم میشود اهلیت تمتع و
اهلیت استیفا
اهلیت تمتع حقیست که افراد از کودکی و به محض زنده متولد شدند دارا می‌باشد یعنی هر فرد با زنده متولد شدن دارای اهلیت تمتع
می‌باشد مانند حق ارثبری یعنی کودک به محض زنده متولد شدن جزو وراث محسوب میشود ارث می‌برد به شرط اینکه نطفه آن
در زمان زنده بودن متوفی ایجاد شده باشد حال اگر متوفی فوت کند و بعد از فوت متوفی کودک زنده به دنیا بیاید از متوفی ارث
می‌برد پس اهلیت تمتع شرطش فقط زنده متولد شدن فرد است و به موارد دیگر مانند جنسیت سن و غیره ارتباطی ندارد پس یک زن
کودک و یا حتی یک فرد خارجی تا زمانی که زنده است تمتع دارند و هیچکس نمی‌تواند این حق و این اهلیت را از او بگیرد و سلب
کند.
اما اهلیت استیفا اهلیت استیفا اهلیتی است که شایستگی و توانایی استفاده از حقوقی که گفته شد را فرد داشته باشد در واقع با اهلیت
استیفا هست که فرد از حقوقی که گفته شد می‌تواند استفاده کند و این هم شرایطی دارد که در قانون مشخص شده است و می‌توان
گفت در غیر این صورت فرد از نظر قانونی مهجور به حساب می‌آید و نمی‌تواند از این حقوق استفاده کند پس می توان گفت با
اهلیت استیفا فرد با زنده بودن و زنده متولد شدن آن حقوق را دارا میشود اما نمی‌تواند از آن حقوق استفاده کند مگر با اهلیت استیفا
به عنوان مثال همان مثالی که در صورت اهلیت استیفا گفته شد یعنی ارثبری نوزاد که گفتیم نوزاد به محض زنده متولد شدن می‌تواند
ارث ببرد حال در همین مثال شما تصور کنید که نوزادی از متوفی ارث می‌برد اما نمی‌تواند از ارث خود استفاده کند چون که هنوز
نوزاد است و قدرت تصمیم گیری و اختیار و غیره را ندارد برای همین می‌گوییم که این نوزاد اهلیت استیفا ندارد گرچه اهلیت تمتع
دارد اما اهلیت استیفا ندارد.
یا در مثال دیگر می‌توان گفت همه حق ازدواج کردن را دارند اما باید شرایطی را طبق قانون داشته باشد که بتواند ازدواج کند مثلاً
به عنوان مثال باید بالغ باشد عاقل باشد پس حق ازدواج به صورت اهلیت تمتع برای همه ایجاد میشود اما اهلیت استیفا همان
شرایطی است که باید فرد دارا باشد.
نکته: همانطور که گفته شد یکی از مهم‌ترین خصوصیت‌های اهلیت تمتع زنده متولد شدن است اما از خصوصیات اهلیت تمدن
موارد خاصی است که در قانون به آن اشاره شده است و در مواردی متفاوت است
به عنوان مثال یکی از مواردی که گفته شد بحث عقل و بلوغ رشد بود خوب سن بلوغ در دختر و پسر متفاوت است سن بلوغ در
دختر ۹ سال و در پسر ۱۵ سال است این‌ها با هم تفاوت دارند. و یا اینکه مفهوم رشد یعنی توانایی درک موضوعات و تصمیم گیری
و یا اینکه خوب و بد را بتواند از هم تشخیص دهد. البته به طور معمول سن ۱۸ سال برای همه افراد سن رشد در نظر گرفته شده
است مواردی که به آن اشاره کردیم از مواردی است که می‌توان جز شرایط عمومی اهلیت استیفا دانست.
باید به این نکته توجه کرد که در بسیاری از موارد در بحث معاملات می‌توان با همین بحث اهلیت استیفا معامله را باطل کرد چرا
که ممکن است یکی از طرفین آن قرارداد اهلیت استیفا را نداشته باشد و شما و یا وکیل خوب مشهد با اثبات این موضوع آن قرارداد
را باطل کند.
مواد مرتبط:
ماده ۹۵۶ قانون مدنی:
اهلیت برای دارا بودن حقوق با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام میشود.
اشتراک گذاری
ماده ۹۵۷ قانون مدنی:
حمل از حقوق مدنی متمتع میگردد مشروط بر اینکه زنده متولد شود.
رای وحدت رویه شماره ۷۳۲ مورخ ۱۳۹۳/۱/۱۹ هیات عمومی دیوان عالی کشور:
مطابق ماده ۹۵۶ قانون مدنی اهلیت برای دارا بودن حقوق، با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام میشود، لذا در
صورت نامعلوم بودن تاریخ واقعه فوت یا ادعای خلاف آن، با توجه به آثار حقوقی مترتب بر واقعه فوت، مثل بقاء و زوال اهلیت و
حقوق قانونی و وراثت، تعیین یا تغییر آن محتاج به رسیدگی قضایی و احراز واقع است و این امر از صلاحیت هیات حل اختلاف
موضوع ماده سوم اصلاحی قانون ثبت احوال خارج و در صلاحیت دادگاه‌های عمومی حقوقی است. بنا به مراتب رای شعبه سوم
دیوان عالی کشور که با این نظر انطباق دارد به نظر اکثریت اعضای هیات عمومی دیوان عالی کشور صحیح، قانونی و مورد تایید
است.
این رای به استناد ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸/۶/۲۸ برای دادگاه‌ها و
شعب دیوان عالی کشور در موارد مشابه لازم‌الاتباع است.
هیات عمومی دیوان عالی کشور
